با روی‌کرد به خویش‌کاری‌ی ِ امرداد در جهان ِ اَستومَند (/ جهان ِ مادّی) که نگاهبانی از گیاهان ِ روی ِ زمین و سرسبز و باروَرنگاه‌داشتن ِ آنهاست، و نماد ِ جاودانگی و بیمرگی و جوانی‌ی ی همیشگی به شمارمی‌آید، مسعود سعد ِ سلمان، چکامه‌پرداز ِ سدهٔ پنجم ِ هجری، می‌گوید:
روز ِ مُرداد [/ امُرداد] مُژده داد بدان
که جهان شد به طبع، باز جوان.
و همچنین می گوید :
مرداد مه است سخت خرم
مَی نوش پیاپی و دمادم
هریک از فروزه‌های دوازده‌گانه که جشنهای هم‌نامی‌ی ِ روز و ماه برای ِ گرامیداشت ِ آنها برگزارمی‌شود، گل ِ ویژه‌ای دارد. گل ِ ویژهٔ ِ امُرداد، زنبق (/ چمبک) است.
در برگ ۲۵۰ برگردان فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی چنین آمده است که :
«… مرداد ماه که روز هفتم آن مرداد روز است و آن روز را به انگیزهٔ پیش آمدن دو نام با هم، جشن می گرفتند. معنای امرداد آن است که مرگ و نیستی نداشته باشد. امرداد فرشته ای است که به نگهداری جهان و آراستن غذاها و داروها که اصل آن از نباتات است و بر کنار کردن گرسنگی و زیان و بیماری‌ها می باشد، کارگزاری یافته است…»
خیام در نوروز نامه می نویسد:
“مرداد ماه یعنی خاک، داد ِ خویش بداد از بَرها ومیوهای پخته که در وی به کمال رسد و نیز هوا در وی مانند غبار ِ خاک باشد و این ماه میانه تابستان بود و قسمت او از آفتاب، مر برج اسد را باشد. “
خیام به اشتباه به جای نام اَمرداد از واژه مرداد استفاده کرده است. این جشن سزاوار ِ شادمانی و نشاط ِ بی مرگی، امروز به غلط تحت نام مردادگان، در بین مردم رایج است. زیرا مرداد به معنی نیستی و مرگ است اما وقتیکه حرف الف در اول آن قرار می گیرد آن را نفی می‌کند و به بی مرگی و جاودانگی، تغییر معنی می دهد. زیرا امرتات در زبان اوستایی و امرداد در زبان پهلوی، از ششمین امشاسپندان و یکی از صفات اهورامزدا در گات‌ها است که دلالت بر بی مرگی و جاودانگی و زوال ناپذیری اهورامزدا دارد.
و در این باره در زراتشت نامه چنین سروده شده است:
چو گفتار خردادش آمد به سر
همان گاه امرداد شد پیش تر
چو گفتار خردادش آمد به سر
همان گاه امرداد شد پیش تر
سخن گفت در باره رستنی
که زرتشت گوید ابا هر تنی
نباید به بیداد کردن تباه
به بیهوده بر کندن از جایگاه
کزو راحت مردم و چار پاست
تبه کردن او، نه راه خداست
————————————————————
امردادگان، گشایش حساب جاودانگی
دكتر مهراب وحیدی
۰۳ امرداد ۱۳۸۷
بار دگر روز امرداد از ماه امرداد فرا می رسد و جشنی دیگر از جشنهای ماهانه. روزی كه مردمان با امید به جاودانگی و بی مرگی در گرمای شدید تابستان فلات ایران بار میوه های گیاهان سبز را برداشت می كندد تا بیاد بیاورند كه رمز جاودانگی را باید در زندگی گیاه دانست كه از دانه آغاز و به دانه پایان می یاید و در این فاصله هردم بر رشد و پویایی خویش می افزاید تا به مرحله بار دادن و ثمردهی برسد و این چرخه تا زمانی كه زمین برقرار است و شوندی برای تخریب آن توسط انسان ناآگاه وجود ندارد ادامه داشته و چنانچه وقفهای ایجاد شود و عدم حركت و تكرار چرخه واقع گردد، مرگ گیاه آمده است.
آری امردادگان آید و یاد آور می شود كه 127 روز از آغاز سال گذشته است. مدتی را كه از اورمزد و فروردین ماه آغاز نموده و به امرداد و امرداد ماه رسیده ایم. بیایید از خود بپرسیم و حساب كنیم كه در این فاصله چگونه رشد و كرده و پویا شده ایم؟ چگونه این مدت را با اندیشه نیك آغاز كرده و به راستی و حقیقت رسیده ایم؟ و چگونه با آگاهی خویش به توانایی دست یافته و با مهر و فروتنی بدست آمده از آن همیار دیگران بوده ایم؟ و چگونه با دانش اندوزی به بالندگی و رسایی رسیده ایم؟ و اكنون كه در زمان بار دادن است، چه ثمره و نتیجه ای داریم كه بتوانیم چرخه جاودانگی خویش را به حركت درآوریم؟
بیایید روز امرداد هر ماه را روزی برای حساب كردن آنچه بدست آورده ایم و به آنچه كه قرار است دست یابیم و بار و میوه آن در نظر گیریم و هر ماه چرخه را به سوی تكامل بالاتر به حركت در آوریم و این چنین حساب پس اندازی داشته باشیم كه سرمایه آن تلاش و كوشش و زمان و گاه ما، سود آن جاودانگی و برقراری نام نیك ما و جایزه آن رسیدن به مقام سپنته مینویی و وصل اهورایی باشد.
——————————————————————–
مـرداد ماه
نام این ماه در اصل «اَمِـرِتات» و بعدها «اَمُـرداد»، اما بیش از هزار سال است که در ادبیات فارسی (و از جمله در شاهنامه فردوسی) بگونه «مُـرداد» بکار رفته و شناخته شده است و کاربرد آن به همین گونه اشتباه نمی‌باشد. اصرار در نگارش آن به گونه «اَمرداد» لازم بنظر نمی‌رسد؛ چرا که در اینصورت می‌بایست در نگارش بسیاری دیگر از نام‌های متداول در زبان فارسی مانند بهمن و اسفند نیز تجدیدنظر کرد و این شیوه موجب گسستگی تاریخی زبان فارسی می‌شود.
دوم مرداد/ بهمن روز
نخستین روز از فـروردیـن‌ماه («فـردینه‌ماه») و آغاز سال نو در تقویم طبری.
هفتم مرداد/ مرداد روز
جشن «مردادگان» جشنی در ستایش و گرامیداشت «مُرداد» (در اوستایی «اَمِـرِتات»، در پهلوی «اَمُـرداد») به معنای بیمرگی و جاودانگی و بعدها نام یکی از اَمْشاسْپَندان. همچنین مرداد در باورهای ایرانی نگاهبان گیاهان و رستنی‌ها بشمار می‌رود.
دهم مرداد/ آبان روز
جشن «چلّه تابستان» که امروزه از جمله در روستاهای جنوب خراسان برگزار می‌شود.
پانزدهم مرداد/ دی به مهر روز
جشن میانه فصل تابستان و زمان گاهَنباری بنام «میدیوشِـم» در اوستایی «مَـئیذیوئی‌شِـمَـه» به معنای «میانه تابستان».
هفدهم مرداد/ سروش روز
نخستین روز از «نوروزماه» گیلانی و آغاز سال نو در تقویم دَیلمی.
هجدهم مرداد/ رشن روز
جشن «مـی خواره» جشن آشامیدنِ نوشیدنی‌های گوناگون در سُـغد باستان. در تقویم سغدی برابر است با هجدهمین روز ماه پنجم یا («اشناخندا/ اشتاخندا»).