برچسب: ابزارهای آیینی بکار رفته در مراسم بزرگداشت ایزدمهر

در این بخش نیز به بررسی بند چهار از کردهء نخست مهریشت می پردازیم: 

کرده یکم- بند 4

«برای فروغ و فرّش با نماز بلند با زَور می ستاییم آن مهردارندهء دشت های فراخ را، مهر دارندهء دشت های فراخ را می ستاییم که به ممالک آریایی خان و مان با سازش و آرامش و خان و مان خوش بخشد.»  

اینکه این بند از زبان چه کسی است، نامشخص است اما می توان تصور کرد، گوینده از زبان دوستداران مهر چنین یادآوری می کند  که ستایش مهر در جایگاه ایزدی و دارندگی دشت های بزرگ و گسترده، دارای ویژگی هایی است از جمله آنکه با نوای بلند و رسا باید سرود ستایش ایزد مهر را بر زبان جاری ساخت. اما این نماز به فروغ(روشنایی) و فر(بزرگی اهوراداده) این ایزد است.

شادروان استاد پورداوود در جلد دوم یشتهای خود دربارهء فر می نویسد این واژه که در فارسی موجود و به معنی آن آشنا هستیم، مشتقات آن فره و فرهی و فراهت و فرمند و فرهمند و فروهیده و فرهومند همه در ادبیات ما بکار رفته است که در فرهنگ ها به معنی شان و شکوه و شوکت و هنگ و برازندگی و زیبندگی و شکوهنده و غیره ضبط است و در ادبیات به واژگانی مانند فر کیانی و فره ایزدی  نیز برمی خوریم.

همچنین شادروان پورداوود دربارهء فروغ که یکی از نمادهای ایزد مهر است چنین می نویسد:

«چنانکه اشاره کردیم مهر در آغاز یشت از آفریدگان اهورامزدا محسوب است و از برای محافظت عهد و میثاق مردم گماشته شده است از این رو فرشتهء فروغ و روشنایی است تا هیچ چیز از او پوشیده نماند و در سراسر جهان آنچه از راست و دروغ می گذردو عهدی که بسته و شکسته می شود همه نزد او پیدا و آشکار باشد… از آنکه مهر، خورشید نیست بلکه فرشتهء روشنایی و فروغ است به خوبی از کردهء 13 و 95 مهریشت برمی آید که در این کرده ها از برخاستن مهر پیش از خورشید و گردش او پس از فرو رفتن خورشید صحبت شده است و گذشته از آن در دیگر بخش های اوستا نیز میان مهر و خورشیدامتیاز نهاده شده است.» 

از دیگر رسوم برگزاری آیین پاسداشت ارزش های ایزد مهر، ستایش فروغ و فر مهرایزد با زَور است.

بر پایهء گفته های استاد پورداوود، ستایش و سرودن نمازهای مهر دارای آیین های ویژه ای بوده است چنانکه گفته می شود حتی در هنگام سرایش سرودهای ایزدمهر، نوازندگی هم در کار بوده و در زمانهای ویژه ای زنگ هم زده می شده و گاه زانو زدن در هنگام ستایش هم معمول بوده است.خوردن نان و آب تقدیس شده که با عصارهءگیاه هوم آمیخته شده بود نیز از بخش های دیگر این آیین ها بوده است. این آب مقدس در اوستا موسوم است به زاوثر zaothra که امروزه به آن زَور می کویند و چند قرص نان که در آیین مهر بکار می رفته و در اوستا به نام درَئونَ draona نامزد است و اینک به آن درون گفته می شود یکی دیگر از یادگارهای آیینی مهر است که در میان آیین های زرتشتی نگهداری و به دنیای امروز انتقال یافته است.

در کردهء بیست و سوم بند 91  از مهریشت دربارهء دیگر آیین های بزرگداشت ایزد مهر چنین آمده است:

«درود به مهر دارندهء دشتهای فراخ (و) هزار گوش و ده هزار چشم(دارنده)، تویی شایستهء ستایش و برازندهء نیایش در خان و مان مردمان، تویی شایستهء ستایش و برازندهء نیایش.   خوشا به حال مردی که ترا به راستی نماز آورد؛ هیزم در دست، برسم در دست، شیر در دست، هاون دردست ، با دستهایی شسته، با هاون شسته، نزدیک برسم گسترده، نزدیک هوم حاضر شده و با سرود اهونَ وئیریه(یتااهو وئیریو)»

استاد پورداوود می نویسد که در این کرده از ابزارهای عمده که برای مراسم آیینی بکار می رفته نام برده شده است. هیزم در اوستا ائسم aesma  از برای سوزاندن در آتشدان و شیر از برای آمیختن با زَور(آب مقدس)و هاون از برای فشردن هوم(گیاهی مقدس که دارای ویژگی دارویی ارزشمندی است و در بندهش اشاره شده که عصارهءآن در خواص، سرور و بزرگ همهء گیاهان دارویی است اما بکارگیری آن در آیین ها مذهبی دارای پیشینه ای بسیار کهن است و از اساس، نوشیدنی سکرآوری بوده است که پس از ظهور اشوزرتشت همهء آیین های خونین فدیه دادن و نوشیدن نوشیدنی سکرآور نزد ایرانیان بازداشته شده است.صفت هوم در اوستا و زبان اوستایی «دوراوشم» به معنای «دوردارندهء مرگ» است که در گاتها نیز با همین صفت در هات 32 بند 14 به آن اشاره شده است . اما هومی که در نزد ایرانیان پس از اشوزرتشت بکار می رفته و آنچه امروزه به کار می رود دارای خاصیت سکرآوری نبوده و پلوتارک نیز از بکارگیری این گیاه به مانند یک پیشکش و فدیه در میان ایرانیان صحبت می کند.)می باشد و برسم نیز یکی از ابزارهای ستایش است، که در اوستا به صورت برِسمَن baresman آمده و از کلمهء بَرِزbarez که به معنی بالیدن و رشد و نمو است مشتق شده است و عبارت است از شاخه های بریدهء درخت که به هر شاخه، تاک یا تای می گویند و در اوستا مشخص نشده که این شاخه ها از چه درختی باشند و تنها اشاره شده که برسم از جنس درخت یا گیاه بوده و پاکیزه باشد. در نوشته های جدیدتر به برسم انار اشاره شده است و امروزه به جای برسم های گیاهی از برسم های فلزی از جنس برنج یا نقره به بلندی 9 بند انگشت و به پهنای یک هشتم بند انگشت استفاده می شود.

بر اساس بند 4 از کردهء یکم، هدف از همهء این آیین های نیایش و ستایش مهر که از سوی مهردوستان و پیمان داران برپا داشته می شود، دریافت نعمتهای نیکویی چون آرامش و صلح و خوشی در سراسر سرزمین های آریایی(که به نظر استاد پورداوود منظور ایران است)می باشد.