نویسنده: DineBehi

ایران با بیست و شش نام در گذر تاریخ

 

پروین باستانی: ایران از روزگاران کهن تاکنون به نام‌های: آری، آریان، آریانا، آریاویچ، آریاویج، آریه، اَران، آریان،‌آریان‌شهر، ‌ائیریانِم وَئِجه، اَئیریه، ائیریوشینه، ایر، ایران شَثر، ایران‌شهر، ایران‌ویج، ایران‌ویچ، ‌ایران‌ویژ، ایریا، ایریاوه، ایریاوه، ایرج، ایریوخَشَوَثه، پِرس، پِرشا، پِرشیا، پِرشیانا، سرشناس بوده است.

واژه‌ی ایران برگرفته از نام «آریانا» یعنی سرزمین آریایی‌هاست. واژه آریا در زبان‌های اوستایی، فارسی باستان و سانسکریت به ترتیب به گونه‌های «ایریه»airya ، «اریه»ariya ، «آریه»arya به‌کار رفته است.

«اریه» در نام «آریامنه»airyarmmna پدر نیای داریوش بزرگ دیده می‌شود و «ایریه» در واژه اوستایی «ایرینه» airyana به معنی «ایرانی» و «آریایی» و در نام‌های «ایرینه وَئِجَه» airyana – vaejeh، ایران‌ویچ و «ایریو خشوثه» Airyo-xo-xsutha (کوهی که آرش، تیرانداز نامی ایران در روزگار منوچهر پیشدادی از بالای آن، تیری به سوی خاور انداخت) و«ایر یاوه» airyava (:یاری کننده آریا) آورده شده است.

واژه‌ی «آریا» به معنی نجیب، اصیل، شجاع و آزاده در نوشته‌ها به‌کاررفته، به‌گونه‌ای که داریوش بزرگ هخامنشی در نبشته‌های نقش رستم و شوش، از خود چنین یاد کرده است :

«من داریوشم، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین‌های همه نژادها، شاه در این بوم (زمین) بزرگ پهناور، پسر ویشتاسپ هخامنشی، پارسی، پسر پارسی، آریا، آریایی، آریاچهر (:آریایی‌نژاد).»

خشایارشاه، پسر و جانشین او نیز در نوشته تخت جمشید، از خود چنین یاد می‌کند:

«من خشایارشا هستم، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین‌های پرنژاد، شاه در این بوم بزرگ پهناور، پسر داریوش….»

آریایی‌هایی هندی، قلمرو خود را «ارت ورت» نام گذاشتند که به‌گونه‌ی «آریا ورته» نیز گفته شده است. آریایی‌هایی ایران، بر پایه‌ی اوستا، در سرزمینی به نام «ائیریانم وَئِجو» (اوستایی) یا «ایرانویج» (eranvej) (پهلوی) زندگی می‌کرده‌اند. این واژه از دو واژه «ایران» و «ویج» تشکیل شده است. «ویج» را برخی به معنی تخمه و نژاد دانسته‌اند. بدین ترتیب ایرانویج به معنای نژاد ایرانی است و چون به جایی منسوب شود به معنای جای زندگی ایرانیان خواهدبود.

«ایران‌ویج» در اوستا برترین سرزمین سپند است و در آنجاست که «جَم» بهشت آسودگی، ناز و نوش خویش را پی‌افکند. در ایرانویچ است که زرتشت، وَخشور بزرگ دیده به دیدار جهان می‌گشاید و آیین خود را بنیاد می‌نهد.

«اریه»، «ایریه» رفته‌رفته به‌گونه‌ی «ایر» دگرگون شده و با پسوند نسبت پهلوی ik و یا ic به شکل نام «اِریک» در ارمنی و «ایرج» در پهلوی و فارسی درآمده است.

ایرانیان در سنگ‌نبشته‌های پهلوی ساسانی، خود را بدین نام و میهن خویش را «ایران» که در پهلوی اشکانی «آریان»، در ارمنی «eran» یا «ایرانشثر» (eransathr) و در فارسی «ایرانشهر» می‌نامیدند.

در اوستا «آریانه» هم به معنای قوم ایرانی و هم جای زندگی آنان بوده است و واژه‌ی «آریان» نیز به‌گونه‌ی جمع آن به‌کار برده‌اند. در کتاب «پیامبران و شاهان»، «حمزه اصفهانی»، دانشمند سده‌ی چهارم مَهی (:هجری قمری) یک‌بار از کشور «آریان» یاد کرده و یک‌بار آریان را از هفت تیره بزرگ روی زمین به‌شمار آورده است.

بنابر بر روایت‌های کهن، ایران از ایرج آمده است. ایرج و دو برادرش تور و سلم از فرزندان پادشاهی به نام فریدون هستند. این سه برادر به ترتیب در اوستا به‌گونه‌ی «ائیریه» (Airya)، «توئیری» (Tuirya)، و «سی‌ریمه» (sairima) آمده است. «سلم» نیای همسایگان غربی ایران، «تور» نیای همسایگان شرقی ایران و «ایرج» نیای ایرانیان شناخته شده‌اند. فریدون سرزمین اصلی خود را که «خُونیرَس» نام داشته و در میانه «جَهن» جای داشته به ایرج داده است و بدین ترتیب خونیرس همان ایران می‌باشد. صورت کامل این واژه اوستایی «خونیرس یامی» است که به معنای «سرزمین آفتاب تابان» است. از روزگار ایرج که به دست تور کشته شد، میان ایرانیان و تورانیان جنگ در گرفت و در نتیجه واژه‌ی تورانی به‌جای انیرانی (غیر ایرانی) معنا یافت.

از روزگار هخامنشیان واژه‌های چندی که در بردارنده نام ایران است برجای مانده است، چنان‌که نام پدر بزرگ داریوش، «آریامنه» بوده و در سنگ‌نبشته‌ی بیستون واژه‌ی «آریانا خشاثرام» (aryana khsharthram) به معنای سرزمین آریایی‌ها به‌کاررفته و واژه‌ی «ائیریو شَیَنه» (airyo shayana) به معنای منزلگاه ایرانیان در فارسی باستان استفاده می‌شده است.

در همان روزگار یونانیان، ایران را «پرسیس» (persis) نامیده بودند که از نام فارس ریشه گرفته بود که جای زندگی پارسان است. پارسیان در روزگار هخامنشیان فرمانروایان ایران بودند و به این دلیل یونانیان همه‌ی سرزمین آنان را بدین نام می‌خواندند. بعدها واژه‌ی «پرسیس» در دیگر زبان‌های اروپایی نیز وارد شد و در زبان انگلیسی به‌گونه‌ی «پرشیا»(Pershia) و در زبان فرانسوی «پِرس» (pers) به‌کار رفت.

در روزگار اشکانیان و ساسانیان (دوره‌ی زبان فارسی میانه) واژه‌ی «آریانه» قدیم به‌گونه‌ی اِران (eran) در بین مردم گسترش یافت. این واژه معمولا همراه با «شَترا» (shatra) به معنای شهر و به‌گونه‌ی «اران شثر» به‌کار می‌رفت که معنی آن ایرانشهر و مراد از آن کشور ایران است. پس ایرانشهر به معنای کشور ایران و ایرانشهری یعنی ایرانی البته نام ایرانشهر را به شهر نیشابور در خراسان نیز گفته‌اند.

«ابو شکور بلخی»، در ستایش شاه سامانی، می‌گوید:

خداوند ما نوح فرخ نژاد                     که بر شهر ایران بگسترد داد

«فردوسی» نیز پس از او، می‌سراید: 

همه شهر ایران و توران و چین           به شاهی بر او خواندند آفرین

همه شهر ایران بیاراستند                می‌ و رود و رامشگران خواستند

 

یار‌ی‌نامه:

۱-افشار سیستانی، ایرج، پژوهش در نام شهرهای ایران، انتشارات روزنه، ۱۳۷۸

۲-خیر اندیش رسول، شایان سیاوش، ریشه‌یابی نام و پرچم کشورها، انتشارات کویر، چاپ چهارم ۱۳۷۵

برگرفته از تارنمای یتااهو

چهار تفاوت اساسی و بنیادین دین بهی ( دین زرتشتی ) با مکاتب ابراهیمی ( یهودیت ، مسیحیت و اسلام)


مفهوم آفرینش در دین زرتشت با دیگر دین ها، تفاوت های زیادی دارد و هر گفتگویی در باره آن، نیاز به پژوهش درباره آغاز، محتوی و ساختار آن در ارتباط با زمان و فضاست.

در ادیان ابراهیمی خداوند، جهان را از “هیچ” آفریده است.
در تورات آمده است که خدا گفت: ” روشنایی شود و روشنایی شد” (سفر پیدایش ۱:۳). خدا گفت: “زمین نباتات برویاند، علفی که تخم بیاورد و درخت میوه ای که موافق جنس خود میوه آورد که تخمش در آن باشد بر روی زمین، و چنین شد” (سفر پیدایش ۱:۱۱).خدا گفت: ” زمین جانوران را موافق جنس های آن ها بیرون آورد، بهایم و حشرات و حیوانات زمین به جنس های آن چنین شد” (سفر پیدایش ۱:۲۴). 

در قرآن آمده است که: ” خدا آسمان و زمین را برای غرض محقق و حکمتی بزرگ آفرید … (سورۀ نحل آن آیه 3). خدا انسان را از آب نطفه بیافرید… (سورۀ نحل – آیه ۴ )، و چهارپایانی را برای انتفاع نوع بشر خلقت کرد… (سورۀ نحل – آیه ۵) و اسب و اشتر و حمار را برای سواری و تحمل، مسخر شما گردانید و چیز دیگری هم که شما هنوز نمی دانید برای شما آفرید… (سورۀ نحل – آیه ۸).

به این ترتیب در مذهب های ابراهیمی، خداوند جهان و موجودات را از هیچ آفرید و همچنین خداوند همه چیز را آفرید: خوب و بد، فرشته و ابلیس، زندگی و مرگ …. به علاوه خداوند همه چیز را در مدت معین ( شش روز) خلق کرد و روز هفتم به استراحت نشست.

در سنت زرتشتی، خلقت از “هیچ ” مردود است و همچنین خداوند تنها خوبی را آفریده است. بدی ساخته و داده خدا نیست و چون خلقت همیشه با خدا و در خدا بوده است مدت برای خلقت ذکر نشده است. و خداوند هم که بی کران و کامل است، نیازی به استراحت ندارد. اصولا مفاهیم کار و استراحت ناظر به جهان محدود و آدمیان غیر کامل است و درباره اهورامزدا کاربردی ندارد. فلاسفه زرتشتی، همیشه به نظر آفرینش از “هیچ”، و آفرینش در مدت شش روز، ناباوری نشان داده اند.

مردان فرخ از فلاسفه زرتشتی، نویسندۀ کتاب پهلوی “شکند گما نیک ویجار” که به فارسی زیر نام “گزارش گمان شکن” چاپ شده است، با اشاره به نظریۀ ابراهیمی خلقت می پرسد: “اگر خداوند تنها با اراده و یک فرمان، زمین و آسمان و جهان را از هیچ خلق کرد، درنگ شش روزه او برای چه بود؟” “اگر خورشید را در روز چهارم (چهارشنبه) آفرید حساب سه شبانه روز قبل از آن چگونه صورت گرفت؟” انجام کار با یک فرمان، فرمان دهنده را خسته نمی کند تا نیازی به یک روز استراحت داشته باشد. مردان فرخ ، بیان خلقت در شش روز و استراحت یک روز را، در خور بزرگی خدای بیکران که دهندگی و آفرینش در ذات اوست، نمی داند.

همچنین مردان فرخ توصیف شکل زمین پیش از آفرینش، و آفرینش از “هیچ” را مورد سئوال قرار داده می پرسد: ” اگر پیش از آفرینش، زمین بی شکل و تهی و تاریک بود، پس باید بی کران بوده باشد؛ پس این پرسش پیش می آید که: “خارج از زمین ( با توجه به بی شکلی زمین ) چه بوده است؟ ” ” اگر زمین محدود بود، می باید شکلی می داشته است و اگر شکل داشت، نامحدود نمی توانست باشد و از “هیچ” نمی تواند بوجود آمده باشد.” 

در همان کتاب فرخ مردان، داستان آدم و حوا را آن گونه که در کتاب مقدس مذهب های ابراهیمی آمده، مورد تردید قرار داده می پرسد که: “آیا این داستان، همه دانایی و همه توانایی خداوند را نفی نمی کند؟” مردان فرخ چنین استدلال می کند: “اگر خداوند می دانست که آدم و حوا از دستور او سر پیچی می کنند، چرا آنان را آفرید؟” “اگر می دانست که آنان چنین رفتار خواهند کرد با وجود این، آنان را آفرید، خشم گرفتن ایشان و تنبه کردنشان با عدل الهی مطابقت ندارد.” مردان فرخ قصه آدم و حوا و اخراج آنان را از بهشت با خرد، و با تعریفی که از صفات و توانایی های خداوند شده، سازگار نمی بیند و آن ها را مخالف عدل و داد خدایی می داند.” 

آفرینش در سنت زرتشتی ، دهشمندی و سازندگی اهورامزدا است و از این رو شاید ” نشآت ” به آن نزدیک تر باشد تا “خلقت”، هر چند نشآت هم نیست.

خداوند جهان و موجودات را شکل داده است. واژه هایی که آفرینندگی اهورامزدا را در “گات ها” نشان می دهند داتار به چم “دهنده”، و تشا به چم “شکل دهنده و سازنده” است. اهورامزدا از هستی خود جهان و آفرینندگان را ساخت. آفرینش همیشه با اهورامزدا و در سِپَنتا مینیو نماد آفرینش بوده است و طبق قانون “اشا” در کار است. ازلی و ابدی است. خود “اشا” هم که قانون آفرینش را نشان می دهد و ویژگی اهورامزدا است، ازلی، ابدی و غیر قابل تغییر است.

کهن بودن آفرینش ، نخستین تفاوت دین زرتشتی با دین های ابراهیمی در زمینه آفرینش است.

دومین تفاوت این است که خدای اشو زرتشت، آفریننده بدی و ابلیس نیست (شیطان یعنی دروغگو، و ابلیس یعنی نافرمان – نمی توانند آفریده خداوند باشند.). اهورامزدا تنها خوبی ها را آفریده است و سِپَنتا مینیو خود تجسم همه خوبی ها در این جهان است. از همین رو اهورامزدا خشم نمی کند، انتقام نمی گیرد و ویران نمی کند. او آن چنان والایی و شکوهی دارد که این گونه بازتاب ها در آستانش راه ندارد. در دین زرتشتی، خشم و ویرانگری کار آن هایی است که با گزینش راه نادرست در زندگی، بر علیه “سِپَنتا مِینیو” اقدام می کنند. این بدی، خشم، دروغ، ویرانگری را اَنگََرَه مِینیو می خوانند.

سومین تفاوت این است که در دین زرتشتی اهورامزدا نیازی ندارد، اهورامزدا گوهر رسایی و کمال است. در دین زرتشتی، پرسش این که چرا خداوند جهان آدمیان را خلق کرده مطرح نمی شود. خلق کردن در ذات خداوند است، خلقت آدمی هم جزیی از خلقت کلی است و محتاج خاص نمی باشد. در درون این کارگاه بزرگ آفرینش، در جریان این پویایی و جنبش ناایستا آدمی وظیفۀ ویژه ای دارد. او به عنوان همکار اهورامزدا باید در پیشرفت جهان و آفرینش، کار و کوشش کند. اهورامزدا با کمال خود، نیازی به این هم کاری ندارد ولی این هم کاری ضامن خوشبختی آدمی است. از این رو، طبق توصیفی که از اهورامزدا در “گات ها” شده است، خداوند آرمانی ندارد. ولی آفرینش خداوند با توجه به آزادی که به آدمی در گزینش راه زندگیش داده، آرمان دارد و آدمی هم باید آرمان داشته باشد. “گات ها” این آرمان را که همان راه درست زیستن و رسیدن به خوشبختی باشد، نشان می دهد. 

چهارمین تفاوت این است که پیدایش (آفرینش) آدمی در فراگرد کلی و پیش رونده آفرینش بوده و هست و از این رو تکامل جزء آفرینش است. در نوشته های دینی پس از “گات ها” ( سده ها پس از اشو زرتشت)، فلاسفه زرتشتی چیزهایی درباره آفرینش گفته اند که برخی از نویسندگان آینده کوشیده اند بین آن ها و مذهب های ابراهیمی که جهت سیاسی نفوذ دارند، سازگاری و یک نواختی ایجاد کنند. یکی از آن ها نسبت دادن شش گهنبار به شش مرحله ای آفرینش است.در سنت زرتشتی برگزاری هفت جشن بزرگ از دیر زمان برقرار بوده است. این هفت جشن به اهورامزدا و شش امشاسپندان ویژگی داشته است. شش جشن که به شش امشاسپندان منسوب بوده است به نام “گاهنبار” خوانده می شود و جشن های کشاورزی است، و گویا پیش از اشو زرتشت هم برگزار می شده است. این شش جشن در بزرگداشت شش امشاسپندان است که هر یک پاسدار یکی از آفریدگان چون: آسمان، آب، زمین، گیاه، حیوان و انسان می باشند. گاهنبارها با آفرینش های شش روزه ادیان ابراهیمی شباهتی ندارند و بنابراین گمان این که در دین اشو زرتشت خداوند، جهان و موجودات را در شش مرحله در درازای یک سال آفریده، نادرست است . زمان این گهنبارها که با فصل ها هم آهنگ است در کشور استرالیا یا نیوزیلند که زمان فصل ها با اروپا و آمریکا و خاورمیانه تفاوت دارد، فرق می کند. هم چنین مقایسه “مشی” و “مشیانه” (دو گیاهی که، بنا به گفته اوستای جدید که پس از “گات ها” آمده، از زمین روییدند و هر یک درخت تنومندی شدند و سپس یکی تبدیل به مرد و دیگری تبدیل به زن شد) با آدم و حوا در دین های ابراهیمی، قیاس مع الفارق است. به ویژه آن که “مشی” و “مشیانه” فریب “مار” را نخوردند و از بهشت بیرون نرفتند. هم چنین داستان گول زدن مرد توسط زن در بهشت در مذاهب ابراهیمی، در “گات ها” مشابه ای ندارد. داستان مربوط به کیومرس در این زمینه، از مقوله دیگری است که در باره آن سخن خواهیم گفت…

دیدی نو از دینی کهن به خامه دکتر فرهنگ مهر 

هفت پایه عرفان زرتشتی

شناخت خداوند، پرورش و پویایی ویژگی­های اخلاقی و نزدیک شدن به اهورامزدا و سپنته ­من شدن، مهم­ترین هدف سفارش شده اشوزرتشت در زندگی انسان است. این پیام­ آور اهورایی باور دارد که اگر انسان رفتار خود را به شش فروزه­ ای که از خداوند سرچشمه گرفته هماهنگ سازد، گذری به هفتمین مرحله نیز خواهد داشت و به جایی خواهد رسید که به جز خدا نخواهد دید.

نخستین گام در راه نزدیک شدن به اهورامزدا، «وُهومَنَ» Vohu Mana یا منش نیک است. این واژه در زبان پارسی به بهمن تبدیل شده است. نیک ­اندیشی یکی از فروزه­ های ذاتی خداوند است و از داده ­های اهورایی به انسان است و هر آدمی باید در خود پرورش دهد.

گام دوم، گزینش «اَشَه وَهیشْتَه» Asha Vahishta یا بهترین اَشویی است که در زبان پارسی به اردیبهشت تبدیل شده است. اَشویی در ذات خداوند، راستی و هنجار مطلق و توانایی نظم بخشیدن است. پرورش این فروزه در انسان نیز کوششی برای هماهنگی در رفتار بر پایه اَشویی، یعنی پیوستن به راستی است.

«خْشَثْرَه وَئیریَه» Khshathra Vairya که در زبان پارسی به شهریور تبدیل شده است توانایی مینوی و شهریاری بر خویش معنا می­دهد. فروزه توانایی در انسان، گزیده ­ای از توانایی ذاتی خداوند به گونه محدود و متناهی است که باید پرورش و افزایش یابد و توانایی گذشت و مهربانی، توانایی کنترل رفتار ناهنجار با هماهنگی بین احساس و خِرد، توانایی پیروی از هنجار اَشا، توانایی دفاع از حق و مبارزه با دروغ، توانایی رسیدن به آزادی و آزادمنشی و … را شامل می­شود.

گام چهارم، فروزه مهرورزی است که در گاتها با «سْپَنْتَه آرمَئیتی» Spenta Armaiti بیان شده و در زبان پارسی به سپندارمذ یا اسفند تبدیل شده است. در بینش اشوزرتشت رابطه بین انسان و خدا بر مبنای دوستی و محبت است نه از روی ترس و بیداد، بلکه از روی شناخت و دوستی است، پس بر انسان بایسته است تا فروزه مهرورزی را در خود افزایش دهد. وفای به عهد، خویشتن­داری، گذشت، فروتنی، بخشندگی و دَهشمندی از پرتوهای این فروزه هستند.

فروزه بعدی در پیام اشوزرتشت به صورت «هَه اُوَروَتاتْ» Haurvatat و در زبان پارسی به گونه خرداد بیان شده است. دانش ­اندوزی، انسان را برای رسیدن به مرحله رسایی و کمال یاری نموده و او را به تدریج به انسان آرمانی نزدیک خواهد کرد. در بینش اشوزرتشت، رسایی (خرداد) با جاودانگی (اَمِرِتاتْ یا اَمُرداد) که ششمین مرحله کمال است، به هم پیوسته هستند. به این معنا که اگر انسان به رسایی برسد، خود به خود به «بی­مرگی» نیز خواهد رسید. «اَمِرِه تاتْ» Ameretat که در زبان پارسی به صورت «اَمُرداد» آمده، جاودانگی معنا می­دهد. بی­گمان این فروزه از ویژگی ذاتی خداوند است، اما انسان نیز بر پایه نظامی که در آفرینش او پیش­بینی و برقرار شده است، به گونه ­ای دیگر می­تواند به جاودانگی برسد.

هفتمین گام در راه عرفان زرتشتی و شناخت کامل اهورامزدا، رسیدن به مقام انسان کامل یعنی «سپنته من» است که نور حقیقت و ندای اهورایی را دریافته و چون مشعلی فروزان، نهاد و دیده دل عارف را روشن خواهد کرد. فروزه­ هایی چون کار و کوشش و پاکی و راستی، توانایی سازندگی و نوآوری و مهرورزی پویا خواهد شد تا رسایی و پایندگی در نهاد او فزونی یابد و به خدا نزدیک شود.

سرچشمه : نگاهی به دین زرتشتی، به کوشش انجمن موبدان
http://www.anjomanemobedan.com/leaflet/Negaah%20Be%20Din%20e%20Ashu%20Zartosht.pdf

مهربانی با حیوانات سودمند در دین زرتشتی


رابطه وهومن با جانداران نیک و سودمند:
همانگونه که در جهان مادی انسان نماینده اهورامزدا بر روی زمین است، حیوانات و جانداران خوب و سودمند نیز در جهان مادی نماد و نماینده وهومن به شمار میروند و کسی که به صفت نیک اندیشی و وهومن آراسته است نباید نسبت به حیوانان و چهار پایان سودمند ستم روا دارد و انها را بی جهت بیازارد یا به ریشه کن کردن نسل آنها بپردازد.چنانکه در نماز ها و «اندرز گواه» آمده است :
«داد و آیین بهمن امشاسپند آشتی و نیک اندیشی است.کینه ورز و رزم کام مباشید.نیک خواه و به منش باشید.بدی مکنید و پیرامون بدکاران مگردید.دانش اندوزید و خردمندی پیشه کنید.فرهنگ گسترید و دژمنشی را براندازید.با دشمنان به داد کوشید.با دوستان نیکی ورزید.چهارپایان و جانداران سودمند را خوب نگاه دارید و کار بی اندازه به آنها نفریمایید و آنان را از گرسنگی و تشنگی و گرما و سرما نکاه دارید و بر آنان ستم روا مدارید»

در واقع کسی که طرفدار وهومن و طرفدار صلح و آشتی و بی آزاری و خیر خواهی باشد هیچگاه حاضر نخواهد شد”اندکی اذیتش حتی به موری برسد.چنانکه سعدی میفرماید:
من آن مورم که در پایم بمالند
نه زنبورم که از نیشم بنالند
چگونه شکر این نعمت گذارم
که زور مردم آزاری ندارم

ولی در جهان بینی زرتشتی خیرخواهی و ترحم و بی آزاری تا این درجه دستور داده نشده بلکه انسان که اشرف مخلوقات است باید برای نیرومند کردن تن و روان در زندگی از همه موجودات اعم از جماد و گیاه و حیوان به طور متعادل استفاده کند.

در اوستای «پَتِت» یا توبه نامه زرتشتیان امده است :
«از هر گونه گناهی که من از جهت روانی نسبت به بهمن امشاسپند و از لحاظ تنایی نسبت به چهارپایان مرتکب شده ام پشیمان گشته و توبه میکنم.اگر چارپایی را زده یا آزرده ام یا با شکنجه و سختی کشتم یا خوراک و آب را به گاه خود به او ندادم.اگر استخوان او را شکستم یا زخمی کردم یا از دزد و گرگ و راهزن نگهداری نکردم و یا از گرما و سرمای بی اندازه دور نگاه نداشتم.اگر گوسفندی زهی (ماده) را کشتم.اگر گاو ورزا(شخم زن) و اسب کارزاری و بره و بزغاله و مرغ کرچ را کشتم.اگر بره کمتر از یک ساله را ذبح کردم که بدین وسیله بهمن امشاسپند از من آزرده و ناخشنود گشته از آن گناهان پشیمان شده توبه میکنم»

در «افرینگان ها» میخوانیم: «بشود که ما به پیروی از بهمن یا نیک منشی پردازیم.امشاسپندی که نماینده صلح و آشتی و پیروزمندی و زداینده بدی و زشتی است.از اوست خرد ذاتی و دانش غریزی هورمزدی و خرد اکتسابی و دانش منقول هورمزدی.امشاسپندی که نمادش در گیتی انواع چارپایان نیک و سودمند است که مردمان جهان زیوش و دارش و پرورش تن و جان خود را از آنان فراگیرند و فرش و بستر و پوشاک خود را از آنها تهیه کنند».
در ارداویراف نامه پهلوی بخش ویژه ای است در مورد عذاب روان کسانی که در گیتی به چارپایان سودمند ستم روا داشته یا آنان را با شکنجه و آزار کشته اند.

در اوستا، پرورش و ترحم به حیوانات مفید کاملا رعایت شده و بارها سفارش میگردد.از جمله در «بهرام یشت» میفرماید:
«نیرو برای حیوانات نوازش ، خوراک و پوشاک برای حیوانات . درود به حیوانات از برای زراعت ، باربری و از برای خوراک و پوشاک خودمان هم که باشد باید آنان را پرورش دهیم».

پاسداشتن روزهای نَبُر و یا پرهیز از کشتار و گوشت خواری:
بنا بر سنت دیرین و پیروی از اصل نیک اندیشی و بی آزاری و پاس داشتن حال چهارپایان زرتشتیان ماهی چهار روز از کشتن دام و خوردن گوشت خود داری کرده و آن را به نام روز نبر یا «پرهیز از گوشت خواری» مینامند.دلایلی که این روزها را دانشمندان دین زرتشتی برای پاس داشتن این اصل اقامه میکنند به قرار زیر است:

1: کمک به اقتصاد کشور:زیرا امروزه نیز در اغلب کشورهای جهان ماهی چهار روز کشتار برابر قانون جایز نیست.
2: پیشگیری بسیاری از امراض که در اثر خوردن گوشت و چربی زیاد ایجاد میشود.
3: کاستن از روحیه جنگ و جدال و کشتار و خونریزی در بین بشر زیرا با مشاهده روحیه همزیستی و بی آزاری حیوانات گیاه خوار و رفتار خشن و قهر آلود حیوانات گوشت خوار نسبت به یکدیگر این حقیقت روشن میگردد.اوستا نگهداری از چارپایان سودمند را از امور خیریه و کارهای نیک میشمارد و آن از احکام مذهبی محسوب میگردد.در «فروردین یشت» روان جانوران بری (زمینی) و بحری (دریایی) ستوده شده است.در «بهرام یشت» بند پانزدهم میگوید:

«مهر توانا به جایی مینگرد که در آنجا ستوران آرام گیرند و زیاد گردند»
در اوستا بارها ادعا شده که این خانه و این کشور از ستوران بهره مند باد.از اسبان تند رو و گردونه های استوار با نصیب باد.در «گوش یشت» کسانی که به پرورش و نگهداری چارپایان بپردارند ستوده شده اند.ولی این ترحم کورکورانه تعلیم داده نشده و شامل حیوانات موذی و حشرات زیانمند نخواهد بود.بلکه وظیفه هر زرتشتی است که آنها را از خود دور ساخته و به دفع آنان پردازد.

بازداشتن از قربانی حیوانات:
در کیش زرتشتی قربانی حیوانات روا نیست و اگر این کار ناپسند گاهی میان زرتشتیان ایران معمول گشته در اثر معاشرت با دیگران و مخالف دین زرتشتی است.در اوستا قربانی حیوانات را گناهی بزرگ شمرده و آن را به دروغ پرستان و دیوان نسبت داده است.در «بهرام یشت» کرده 17 از دیوان «ویامبوره» که یک دسته از دیو پرستان بوده اند نکوهش شده است.زیرا آنها حیوانات را شکنجه داده و اعضای بدن آنها را به عنوان فدیه در هم میشکنند و به آنان زجر و آزار میرسانند.این مردم چشم گاوان را بیرون میاورند.
در خود گاتها نیز بارها اشوزرتشت از کاویان و کرپان و اوسیج ها که دسته ای از امرا و پیشوایان دیو یسنا بودند گله مند است که به حیوانات ستم و بیداد روا میدارند و به جای انکه آنان را بپرورانندن و به زراعت وادار سازند آنان را به ناله درمیاورند(یسنا 44 بند دوم) تا آنجا که در گاتها به کسانی که حیوانات را با فریاد شادی قربانی میکنند نفرین میفرستد(یسنا 32 بند دوازدهم و چهاردهم). در دین زرتشتی تنها فدیه و نیازی که در بارگاه اهورامزدا پذیرفته میشود اندیشه و کردار و گفتار نیک است و بس.
اشوزرتشت میفرماید:

«زرتشت برای سپاسگذاری” جان خویش و برگزیده ترین اندیشه و گفتار و کردار خود را با آنچه او راست، از فروتنی و برتری، تقدیم آستان مزدا و راستی مینماید» (یسنا 33 بند چهاردهم)

در «گوش یشت» امده:
«این کامیابی را به من بخش ای مزدا که بتوانم از برای اسایش آفریدگان تو گله های بسیار پرورش دهم و آنان را از آزار دور و ایمن دارم».

سرچشمه : “جهانبینی زرتشتی” به خامه روانشاد موبد رستم شهزادی. 

رابطه زن و مرد از نگاه دین زرتشتی

 

سی‌روزه‌ی « آدرباد ماراسپندان »، سرفصل‌های کتابِ زندگی

 

اندرزِ سی‌روزه‌ی «آدرباد ماراسپندان» عنوان سروده‌ای است، از شادروان «ملک الشعرای بهار»، که ترجمه‌ای است آزاد از پندنامه‌ی «آدرباد ماراسپندان» که از زبان پهلوی ساسانی به یادگار مانده است. در این پندنامه سفارش موبدِموبدان ناظر به پاسداشتِ روزهای ماه است. روزهایی که با نام‌های ویژه و برخاسته از دانش و شناخت مردمان فرهیخته و بخرد این آب و خاک، نامگذاری و تنظیم شده‌اند، که همگی از باور و بینش کاروَرزان دین‌مزدیسنی و زرتشتی سخن می‌گوید.

چنانچه با دیدی واشکافانه، در تاریخ شناخت و عرفان این مردم بنگریم، یکی از چراغ‌های فروزان، ما را به بخش‌بندی روزها، نزد ایرانیان باستان راهنمایی می‌کند.

«روزهای آفرینشِ» اهورامزدا، به شش چهره‌ی گَهنبار نامور است و نامزد به «مَیدیوزَرِم»، «مَیدیوشَهِم»، «پَیتِه شَهِم»، «اَیاسَرِم»، «مَیدیارِم» و «هَمس‌پَت مَیدیم» است و درپیوند با آفرینش آسمان، آب، زمین، گیاه، حیوان و انسان است. و پس از آن، روزهای سال را داریم که به فصل‌های چهارگانه بخش می‌شود و سپس، بخش‌بندی ماه است که شامل سی‌روز می‌شود. پس از ماه، اوقات پنج‌گانه‌ی روز است که عبارتند از «هاوَن»، «رَپیتْوَن»، «اُزیرَن»، «اَیویسَروترِم» و «اوشَهَن».

آنچه روشن است، مردمی که در بخش‌بندی زمان‌ها تا این اندازه خود باریک‌بین بوده‌اند، زندگی و حرکت آفرینش را بسیار هدفمند و جهت‌دار می‌دانستند. از این‌رو به‌گونه‌ای مستقیم و غیرمستقیم با بخش‌بندی زمان‌ها، بیشترین بهره‌گیری و استفاده از ظرفِ زمان را سفارش کرده‌اند.

پندهای «آدرباد ماراسپندان»، به‌منزله‌ی سرفصل‌های کتابِ زندگی است، که کاروَرزان را به آداب زندگی فراخوانده است. باید دقت داشته باشیم که اندرزهای موبدِ فرزانه، نظر به رئوس زندگی انسان‌ها دارد، که خواهی‌نخواهی می‌بایست عنوان می‌شده است و روزهای ماه صورتی از فهرست این کتاب را گشوده است.

نکته‌ی جالبی که در این اندرز به چشم می خورد، سفارش بر پاکیزگی و پیراستن و نیز پی‌گرفتن(:تداوم) شادمانی به عنوان، دو عنصر بنیادین اندیشه‌های مزدیسنی و زرتشتی است که چندین بار، بازگو شده است.

در آغاز ترجمه پهلوی و در پایان سروده‌های شادروان «ملک الشعرای بهار» آورده می‌شود:

هرمزد روز، می خور و خرم باش

بهمن روز، جامه نو پوش

اردی بهشت روز، به آتشگاه شو.

شهریور روز، شاد باش.

سپندارمذ روز، ورز زمین پیش گیر.

خورداد روز، جوی کن.

امرداد روز، دار و درخت نشان.

دی باذر روز، سر شوی و موی و ناخن پیرای.

آذر روز، به راه شو و نان مپز، چه گناه گران بود.

آبان روز، از آب پرهیز کن و آب را میازار.

خور روز، کودک به دبیرستان ده تا دبیر و فرزانه شود.

ماه روز، شراب خور و با دوستان نیک پرسش(خوش صحبتی و به احوال پرسی رفتن) کن و از ماه خدای، آمدکار بخواه.

تیر روز، کودک به تیراندازی و نبرد و سواری آموختن فرست.

گوش روز، پرورش گوساله کن و گاو به ورز آموز٫

دی به مهر روز، سر شوی و موی و ناخن پیرای و انگور از رزان باز به چَرخُشت افکن تا بهتر شود.

مهر روز، اگر تو را از کسی مستمندی رسیده است پیش مهر بایست، از مهر داوری بخواه و گرجش(ظ: گریه) کن.

سروش روز، بُختاری(آزادی و آسایش) روان خود را از سروش اهرو(مقدس) آیفت(هم آمد و هم مراد و هم استعانت و استمداد معنی می دهد) بخواه.

رشن روز، روز کار سبک(یعنی کار روزانه مختصر) و کارهای ستایش و نیایش اندر فرارونی پیش گیر.

فروردین روز، سوگند مخور و آن روز ستایش فروهر پاکان و اشویان کن تا خشنودتر شوند.

بهرام روز، خان‌ومان بن افکن تا زود به فرجام رسد، و بر رزم و کارزار شو تا به پیروزی بازآیی.

رام روز، زن خواه و کار و رامش گیر و پیش دادوران شو تا به پیروزی و بختگی(آزادگی و کام روایی) بازگردی.

باد روز، درنگی(تامل) کن و کار نو می پیوند.

دی بدین روز، کارهای یزشنی و ستایش‌گری کن و زن به خانه بر و موی و ناخن پیرای و جامه پوش.

دین روز، خَرفَسْتَر کُش(خرفستر حیوانات موذی مانند مار، کژدم، زنبور، موریانه، گرگ و غیره).

اَرْدْ روز، هر چیزی نو بخر و آن را به خانه بر.

اَشتاد روز، اسب و گاو و ستور بر گشن(لقاح) افکن تا به درستی بار آورند.

آسمان روز، به راه دور شو تا به درستی بازآیی.

زامیاد روز، دارو مخور.

ماراسفند روز، جامه افزای و بدوز و بپوش و زن به زنی گیر که فرزند تیزویر(ویر: هوش و حافظه) نیک زاید.

انیران روز، موی و ناخن پیرای و زن به زنی گیر که فرزند نام دار(نام چُشتی: به معنی نام دار و شهرت یا نام داری و نام جویی است) زاید.

بود ماه سی روز تا بنگری / به هر کار روز کاری به جای آوری

سِزد گر به هرمزد باشی خرم / خوری می به آیین جمشید جم

به بهمن کنی جامه‌ها نو برشت / پرستش کنی روز اردیبهشت

به شهریور اندر شوی شاد خوار / کنی در سپندارمذ کشت کار

به خورداد جوی نوین کن روان / به مرداد بیخ نو اندر نشان

به دی به‌ آذر اندر سر و تن بشوی / به پیرای ناخن بیارای موی

به آذر مپز نان که دارد گناه / بدین روز نیک است رفتن به راه

به آبان بپرهیز از آب ای جوان / میالای و مازار آب روان

به خور روز، کودک به استاد ده / که گردد دبیری خردمند و مه

به خور باده با دوستان روز ماه / ز ماه خدای آمد کار خواه

بفرمای بر کودکان روز تیر / نبرد و سواری و پرتاب تیر

به گوش اندرون گاوساله بمرز / ببند و بیاموز بر گاو ورز

به پیرای ناخن چو شد دی به مهر / سر و تن بشوی و بیارای چهر

جداکن ز شاخ رز انگور را / به چرخشت افکن می سور را

اگر مستمندی ز کس مهر روز / شو اندر بر مهر گیتی فروز

فشان اشک و زو دادخواهی نما / که داد تو گیرد ز دشمن خدای

به روز سروش از خجسته سروش / روان را و تن را توان خواه و توش

ازو خواه آزادی کام خویش / وزو جوی آیفت فرجام خویش

به رشن اندرون کار سنگین بنه / روان را ز یاد خدا توشه ده

مخور هیچ سوگند در فرودین / که زشت است ویژه به روزی چنین

ستای اندرین روز فروهر را / که فرورد ازو یافت این بهر را

نیایش به امروز بر فروهر / که پاکان شوند از تو خشنودتر

پی خانه افکن به بهرام روز / سوی رزم شو گر تویی رزم توز

که پیروز بازآیی از کارزار / همت کاخ و ایوان بود پایدار

زن ار برد خواهی ببر روز رام / که رامش خوش است اندرین روز و کام

وگر باشدت کار با داوران / درین روز رو تا شوی کام ران

سزد روز باد ار درنگی شوی / نه پیوندی امروز کار از نوی

چو روز نیایش بود دی بدین / سر و تن بشو ناخن و مو بچین

زن نو ببر، جامه نو بپوش / دل از یاد یزدان پر و لب خموش

بود روز دین، مرگ خرفستران / بکش هرچه خرفستر است اندران

که خرفستران یار اهریمن اند / دد و دام و با مردمان دشمن اند

به بازار شو روز ارد ای پسر / نوانو بخر چیز و با خانه بر

در اشتاد روز اسب و گاو و ستور / به گشن افکنی مایه گیرند و زور

ره دور گیر آسمان روز پیش / که بازآیی آسان سوی خان خویش

گرت خوردن دارو افتد به سر / به زمیاد روز ایچ دارو مخور

زن تازه در ماراسفند گیر / که فرزند نیک آید و تیز ویر

درین روز جامه بیفزای بر / بدوز و بپوش و بیارای بر

انیران بود نیک زن خواستن / همان ناخن و موی پیراستن

زنی کاندرین روز گیری به بر / شود بچه‌اش در جهان نامور

انوشه روان باد آذرباد مارسفندان، که این اندرز کرد و نیز این فرمان داد.

انوشه روان باد آن مرد راد / که این گفته ها گفت و این پند داد

برگرفته از تارنمای یتااهو

نماز «ائیریه‌ ما ایشیو»، نیایشی برای پایداری و گسترش برادری جهانی

 

نماز «ائیریه‌ما ایشیو»، نیایشی است که اشوزرتشت برای استواری، پایداری، افزایش و گسترش برادری جهانی سروده است. که خود آن اشو برای آن برانگیخت، برخاست، کوشید، کامیاب شد و به آرزوی خود رسید و آن بنیانگزاری دین بهی بود. او می‌خواهد که انجمن دوستی جهان که همه آرزوی آن‌را دارند، پدید آید و در آن که همه‌ی کارها بر اندیشه‌ی‌نیک استوار خواهد بود.

«آ اَئیریِه مَا ایشیُو رَفِذرَائی جَنتو

نربِیَس‌چا ناری‌بِیَس‌چا زرثوشترَهِ

وَنگههِ‌اوش رَفِذرَائی مَننگهُو

 

یا دَئِنا وَئریم هَنَات میژدِم

اَشِهیا یاسا اَشیم

یام ایشیام اَهورو مَسَتا مَزداو»

معنی نیایش «ائیریه‌ما ایشیو»:

«بشود که برای یاری و مهربانی مردان و زنان زرتشتی،

برای یاری و مهربانی که از آن منش‌نیک است،

انجمن دوستی آرزو شده پدید آید،

تا وجدان هرکس پاداش شایسته را دریابد.

خواستم پاداش راستی است

و این آن آرزو است که خدای دانا می‌پسندد.»

این بند که تنها بند یسنای ۵۴ است، در پایان وهیشتوایشت گات آمده است. چون به سبک و شیوه‌ی گاتها سراییده شده است و وزن شعری و درونمایه آن نیز با گاتها به‌طورکامل هماهنگی دارد، ازاین‌رو ارج بسیار دارد.

«ائیریه‌ما»: دوست و گروه ویژه‌ای است که به دین زرتشتی پایبندی کامل دارند ولی از دید مفهومی «دوستی و برادری» را می‌رساند.

«ایشیو»: از مصدر «وَس» (:آرزو کردن) بوده و به‌چم آرزو شده است.

اشوزرتشت در این نماز، می‌خواهد که همه‌ی مردان و زنان زرتشتی به آرمان خود که برای دریافت آن خردمندانه می‌کوشند، برسند و آن آرمان و پاداش جز زندگانی خوش و خرم و دراز و دیرپا در سایه‌ی آیین راستی چیزی دیگر نیست. پاداشی که آرامش وجدان، آسایش اندیشه در پی آن خواهد بود. خوشبختی راستین هنگامی به سوی انسان روی می‌آورد، که راستی و پاکی را در همه‌ی کارها به‌کار برد.

خدای دانا و مهربان نیز چنین آرمان و آرزوی جهانیان را گرامی می‌شمارد، زیرا خواست خدایی هم در همین است که مردم همه با هم دلبسته شده و یکپارچه شوند، در آبادانی جهان همکار یکدیگر باشند و چون انجمنی پیوسته باشند.

این نیایش در پایان گاتها آمده است و به‌راستی آفرینی است که اشوزرتشت برای بهدینان فرموده است. آفرینی است که همواره همراه دین بهی و انجمن دوستی جهان می‌باشد و خواستار همبستگی و یکپارچگی جهانیان در یک سازمان خدایی است.

یاری‌نامه:

۱-جعفری، علی‌اکبر – گلچینی از خرده اوستا، تهران، انتشارات سازمان فروهر، ۱۳۵۸، رویه‌های ۳۶ تا۳۹ .

۲-آذرگشسب، فیروز – ترجمه و تفسیر گاتها سرودهای زرتشت، تهران، انتشارات سازمان فروهر، ۱۳۵۹، رویه‌های ۳۲۶و۳۲۷ .

۲-جعفری، علی‌اکبر – ستوت‌یسن، تهران، انتشارات سازمان فروهر، ۱۳۵۹، رویه‌های ۵۵۲و۵۵۶ .

برگرفته از تارنمای یتااهو