آشنايی با جشن سده
«سده آبان روز است از بهمن ماه آن دهم باشد و اندر شبش كه روز دهم است و ميان روز يازدهم آتشها زنند و شادي كنند. اما سبب نامش آنست كه از او تا نوروز پنجاه روز است و پنجاه شب و نيز گفتند كه از فرزندان پدر نخستين سد تمام شد اما سبب آتش كردن و برداشتن آنست كه بيورراسب توزيع كرده بود بر مملكت خويش هر روز دو مرد تا مغزشان بدان دو ريش كند كه بر كتفهاي او بود؛ او را وزيري بود نام رمائيل نيكدل و نيك كردار، و از آن دو تن يكي يله كردي و پنهان او را به دماوند فرستادي. چون آفريدون وي را بگرفت سرزنش كرد و اين رمائيل گفت توانايي من آن بود كه از دو كشته يكي برهانيدي و جمله ايشان در پس كو اند. با وي سواران فرستاد و بفرمود هر كسي بر بام خويش آتش افروختند زيرا كه شب بود خواست كه بسياري ايشان پديد آيد. پس نزديك آفريدون به موقع افتاد و او را آزاد كرد و مسمغان نام كرد. پيش از سده روزي است او را برسده گويند و نيز نوسده گويند. و در حقيقت از او چيزي نداستم.» نوشته بالا را ابوريحان بيرون هزار سال پيش در كتاب التفهيم في صناعه التنجيم آورده است.
آتش نه تنها در نزد ايرانيان بلكه در نزد ديگر اقوام جهان همواره از جايگاه بالايي برخوردار بوده است. موبد دكتر جهانگير اشيدري در كتاب دانشنامه مزديسنا انيگونه مي گويد:«آتش مثل همه عناصر و كليه چيزهايي كه از جانب آن فايده اي به انسان مي رسد در مزديسنا ستوده شده و در نزد ايرانيان قديم و كنوني و نزد زرتشتيان گرامي بوده است. نظر به اينكه در آيين مزديسنا آفريده نيك اهورامزدا بايد گرامي داشته شود ايرانيان آريايي آذر را كه همان آتش است موهبت ايزدي دانسته، شعله آتش را يادآوري فروغ رحماني خوانده اند و آتشدان فروزان را در پرستشگاه به منزله مهراب قرار داده اند.»
و از همين روست كه نور و روشنايي پرستش سوزرتشتيان است و زرتشتيان براي نماز در درگاه پروردگار بي همتا رو به سوي آن مي ايستند.
در شاهنامه حكيم طوس نيز سنت ديگري محفوظ مانده كه بنيان سده را به هوشنگ شاه نسبت مي دهد، استاد ابراهيم پورداوود اين داستان را اينگونه از شاهنامه نقل مي كند: «روزي هوشنگ شاه با همراهانش از كوهي مي گذشت ماري سياه رنگ وبسيار بزرگ و با چشمهاي سرخ از دور بديد سنگي برگرفته بسوي آن انداخت مار بگريخت سنگ خرد بسنگ بزرگتري رسيده بشكست و شراره از آن برخاست خداي را از اين فروغ سپاس گفته آن را قبله قرار داد»
يكي جشن كرد آن شب و باده خورد سده نام آن جش فرخنده كرد
ز هوشنگ ماند اين سده يادگار بسي باد چون او دگر شهريار
يكي دگير از دلايل نام گذاري سده را اينگونه گفته اند كه چون سد روز از آغاز زمستان بزرگ گذشته است اين روز را سده مي گويند. در ايران باستان زمستان بزرگ از اول آبان آغاز مي شد و تا ابتداي فروردين ماه به طول مي انجاميد. همچنين ايرانيان از شب چله تا جشن سده را چله بزرگ مي ناميدند و بيست روز آخر بهمن كه شامل بيست شب و بيست روز است به نام چله كوچك خوانده مي شده است.
اما زرتشتيان از ديرباز سده را گرامي مي داشته اند، اين جشن با شكوه تر از همه جا در كرمان برگزار مي شده است. صادق هدايت درسال 1312 در مورد جشن سده كرمان اينگونه نوشته است:
«سده سوزي جشني است كه هنوز زرتشيتان كرمان به يادگار جمشيد و آيين هاي ايران باستان مي گيرند و براي اين كار موقوفاتي در كرمان در نظر گرفته اند . پنجا ه روز به نوروز خروارها بوته و هيزم درمنه در گبر محله باغچه بوداغ آباد گرد مي آورند . جنب اين باغچه خانه اي هست مسجد مانند و موبدان موبد از بزرگان شهر و حتا خارجي ها را دعوت شاياني مي كنند . در اين آيين نوشيدني و شيريني و ميوه زياد چيده مي شود و اول غروب آفتــــــــــــاب دو نفر موبد دو لاله روشن مي كنند و بوته ها را با آن آتش مي زنند و سرود ويژه مي خوانند هنگامي كه آتش زبانه مي كشد همه ي ميهمانان كه بيش از چندين هزار نفر مي شوند با فريادهاي شادي دور آتش مي گردند و اين ترانه را مي خوانند :
سد به سده ، سي به گله پنجاه به نوروز
نوشيدني مي نوشند و ميان هلهله ي شادي جشن تمام مي شود . در كرمان همه ي مردم منتظر سده سوزي هستند و اهميت كشاورزي دارد »
گفتني است به غير زرتشتيان سده را ديگر اقوام ايراني نيز جشن مي گيرند، رضا مراد غياث آبادي در اين رابطه مي گويد:« امروزه تا آنجا كه نگارنده آگاهی دارد، این مراسم در میان روستانشینان شمال شرقی كشور (همچون آزادوَر و روستاهای دشت جوین)، در بخش‌هایی از افغانستان و آسیای میانه (با نام «خِـرپَـچار»)، در كردستان (پیرامون سلیمانیه و اورامانات)، نواحی مركزی ایران (با نام‌های «هله‌هله»، «كُـرده»، «جشن چوپانان») و در میان برخی روستانشینان و عشایر لرستان، كردستان، آذربایجان و كرمان رواج دارد.»
برگرفته از تارنمای برساد