آيين تش مس
ماه ارديبهشت، هنگامه‌ی برگزاری آيين « تش‌مس » است
خبرنگار امرداد – آفتاب یزدانی :
اردیبهشت امشاسپند، فروزه‌ی راستی بی‌پایان است. این امشاسپند كه هم نام یكی از ماه‌های دوازده‌گانه‌ی سال و هم نام یكی از روزهای ماه در گاهشمار زرتشتی است، از نظر واژگانی به معنای بهترین راستی، درستی و نظم و هنجار است و آتش كه نمودی از روشنایی بیكران خداوندی است،نماد و نشان این امشاسپند است.
اردیبهشت امشاسپند، در جهان مادی پاسدار و نگهدار و نگهبان آتش است، از همین روی با فرارسیدن ماه اردیبهشت، آیین‌های گرامیداشت آتش، این آفریده‌ی سپند اهورایی، سال‌هاست كه توسط زرتشتیان برگزار می‌شود. یكی از این آیین‌ها، آیین «بزرگ كردن آتش» یا به زبان دری، آیین «تش مس» است.
آیین تش‌مس، بیشتر در روزهای اردیبهشت، سومین روز از ماه اردیبهشت در گاهشمار زرتشتی، روز آذرایزد(نهمین روز از ماه)، روز سروش‌ایزد(هفدهمین روز از ماه) و ورهرام‌ایزد(بیستمین روز از ماه) برگزار می‌شود چرا كه ایزدان آذر، سروش و ورهرام، یاوران امشاسپندِ اردیبهشت در راستای خویشكاری پاسداری از آتش و هنجار و نظم جهان هستند. زرتشتیان بر این باورند كه برگزاری آیین «تش‌مس» در این روزها از دیگر روزها، نیكوتر است. این آیین از آن روی برگزار می‌شود كه زرتشتیان در درازای تاریخ، خود را در برابر روشنی و پابرجایی آتش آتشكده‌ها، مسوول می‌دانسته‌اند.
برای برپایی چنین آیینی، موبد از شب پیش از برپایی آیین تش‌مس، «یسناخوانی» می‌كند. یسنا(بخشی از اوستا) بر آتش خوانده می‌شود و این آتش در روز برگزاری آیین «تش مس»، به آتش آتشكده می‌پیوندد.
این آیین بیشتر در روزهای نام‌برده در آدریان‌ها برگزار می‌شود. كسانی كه خواهان برگزاری آیین تش‌مس هستند، سفره‌ای آیینی پهن می‌كنند و موبدان گرد هم می‌آیند و در آتشكده كه جایگاه برگزاری این آیین است، اوستاخوانی انجام می‌شود.
این آیین همان‌گونه كه آیینی برای پاسداشت آتش اهورایی است، به شیوه‌ای برگزار می‌شود كه امشاسپندان را به تصویر می‌كشد. ٦ آجر بر روی زمین چیده می‌شود؛ یكی از آجرها بیرون از جایگاه آتش آتشكده، است و ٥ آجر دیگر به ترتیب درون جایگاه آتش تا پای آفریگان آتش درون آتشكده، چیده می‌شوند. هر یك از آجرها كه به كمك آن‌ها، پله‌پله آتش به درون آفریگان آتش منتقل می‌شود، نمادی از امشاسپندان هستند. پله‌ی نخست، پله‌ی وهمن‌امشاسپند، پله‌ی بعدی، اردیبهشت امشاسپند، پله‌ی سوم، شهریورامشاسپند، پله‌ی پنجم، خوردادامشاسپند و پله‌ی ششم، امردادامشاسپند است و سرانجام آتش، به آتش درون آفریگان آتشكده كه نمادی از روشنایی بی‌پایان است، می‌رسد. در این آیین ٦ مرحله‌ای كه باید پشت سر گذاشته شود همان مراحلی است كه برای رسیدن به ذات روشنایی بی‌پایان، باید پیموده شود.
آیین بزرگ كردن آتش و اوستاخوانی كه به پایان رسید، همچون همیشه در میان باشندگان لرك پخش می‌شود تا همه در آن همازور و هم‌بهره شوند.
زرتشتیان بر این باورند كه آتش درون، یكی از ٥ گونه‌ی آتش است. زرتشتیان با «تش مس» كردن، آتش وجودی خویش را نیرو می‌بخشند.
آیین تش‌مس را از آن روی در گذشته برگزار می‌كرده‌اند كه اگر بهدینی در سالی كه گذشت، با دیگران در روشن نگاه داشتن آتش، هم‌بهره نبوده، اكنون همازور و هم‌بهره شود. برای روشن نگاه داشتن آتش، باید به آتش، خوراك رسانده شود. مردم همواره در تهیه‌ی این خوراك كه همانا چوب است با یكدیگر همازوری داشته‌اند. البته آیین تش‌مس نیز برگزار می‌شده كه اگر كاستی،رخ داده،آن كاستی جبران شود.
این آیین به ویژه از سوی خانواده‌ای كه تازه‌درگذشته‌ای دارد، برگزار می‌شود. خانواده‌ی تازه‌درگذشته بر این باورند كه با برگزاری آیین تش‌مس، اگر تازه‌درگذشته‌شان، در روشن نگاه داشتن آتش آتشكده، كاستی داشته، دینی بر گردنش نباشد.
از دیرباز یكی از راه‌ها برای همازوری در روشن‌نگاه داشتن آتش، تهیه‌ی خوراك آتش بوده‌است. آنانی كه باغی داشته‌اند، برای این همازوری، همواره بخشی از چوب‌هایی را كه هر سال حرس می‌كرده‌اند به آتش آتشكده، ویژه می‌كرده‌اند. آنانی نیز كه نداشتند با پرداخت هزینه، در راستای همازوری در روشن نگاه داشتن آتش می‌كوشیدند و البته همواره، آیین تش‌مس را نیز، آیینی برای هم‌بهره شدن در این نگهداری می‌دانسته‌اند.
آنانی كه تازه‌درگذشته‌ای دارند و به نام و یادش، آیین تش‌مس را برگزار می‌كنند، سفره‌ای آیینی به این مناسبت پهن می‌كنند. این سفره همچون دیگر سفره‌های آیینی، سفره‌ای سپیدرنگ است كه بر آن،گیاه مورد یا مورت را به نماد امرداد امشاسپند، كاسه‌ای فلزی از آب پاكیزه به نماد خورداد امشاسپند و شهریور امشاسپند، شیر به نماد وهمن امشاسپند و آفریگان آتش به نماد اردیبهشت امشاسپند می‌گذارند.
امشاسپند وهمن در جهان مادی، پاسدار جانوران سودمند است به همین نشانه، شیر می‌گذارند. اردیبهشت در جهان مادی، پاسدار آتش سپند است. این سفره را اصولا بر روی زمین پهن می‌كنند كه نشانه‌ای از امشاسپند سپندارمز است. سپندارمز امشاسپند در جهان مادی پاسدار زمین است. خورداد امشاسپند پاسدار آب است و امردادامشاسپند در جهان مادی پاسدار گیاهان است. از همین روی بر روی سفره‌های آیینی، نمادی از این ٦ امشاسپند گذاشته می‌شود.
آيين تش‌مس را از آن روي در گذشته برگزار مي‌كرده‌اند كه اگر بهديني در سالي كه گذشت، با ديگران در روشن نگاه داشتن آتش، هم‌بهره نبوده، اكنون همازور و هم‌بهره شود. براي روشن نگاه داشتن آتش، بايد به آتش، خوراك رسانده شود. مردم همواره در تهيه‌ي اين خوراك كه همانا چوب است با يكديگر همازوري داشته‌اند. البته آيين تش‌مس نيز برگزار مي‌شده كه اگر كاستي،رخ داده،آن كاستي جبران شود.
اين آيين به ويژه از سوي خانواده‌اي كه تازه‌درگذشته‌اي دارد، برگزار مي‌شود. خانواده‌ي تازه‌درگذشته بر اين باورند كه با برگزاري آيين تش‌مس، اگر تازه‌درگذشته‌شان، در روشن نگاه داشتن آتش آتشكده، كاستي داشته، ديني بر گردنش نباشد.
از ديرباز يكي از راه‌ها براي همازوري در روشن‌نگاه داشتن آتش، تهيه‌ي خوراك آتش بوده‌است. آناني كه باغي داشته‌اند، براي اين همازوري، همواره بخشي از چوب‌هايي را كه هر سال حرس مي‌كرده‌اند به آتش آتشكده، ويژه مي‌كرده‌اند. آناني نيز كه نداشتند با پرداخت هزينه، در راستاي همازوري در روشن نگاه داشتن آتش مي‌كوشيدند و البته همواره، آيين تش‌مس را نيز، آييني براي هم‌بهره شدن در اين نگهداري مي‌دانسته‌اند.
آناني كه تازه‌درگذشته‌اي دارند و به نام و يادش، آيين تش‌مس را برگزار مي‌كنند، سفره‌اي آييني به اين مناسبت پهن مي‌كنند. اين سفره همچون ديگر سفره‌هاي آييني، سفره‌اي سپيدرنگ است كه بر آن،گياه مورد يا مورت را به نماد امرداد امشاسپند، كاسه‌اي فلزي از آب پاكيزه به نماد خورداد امشاسپند و شهريور امشاسپند، شير به نماد وهمن امشاسپند و آفريگان آتش به نماد ارديبهشت امشاسپند مي‌گذارند.
امشاسپند وهمن در جهان مادي، پاسدار جانوران سودمند است به همين نشانه، شير مي‌گذارند. ارديبهشت در جهان مادي، پاسدار آتش سپند است. اين سفره را اصولا بر روي زمين پهن مي‌كنند كه نشانه‌اي از امشاسپند سپندارمز است. سپندارمز امشاسپند در جهان مادي پاسدار زمين است. خورداد امشاسپند پاسدار آب است و امردادامشاسپند در جهان مادي پاسدار گياهان است. از همين روي بر روي سفره‌هاي آييني، نمادي از اين ٦ امشاسپند گذاشته مي‌شود.
برگرفته از تارنمای امرداد