نگاهی به مهر و آثارش
پروین سهرابی نیا و فرشته فلاحتی
۰۷ اردیبهشت ۱۳۸۹
نشست این هفته بازآموزی آموزگاران دینی شیراز، به بررسی ایزد مهر اختصاص یافت. جایگاه مهر در اوستا ، آثار مهرپرستی در ایران واروپا و تاثیرش بر مسیحیت از جمله مواردی بود که در این نشست مطرح شد.
در ادامه مطلب می توانید چکیده ای از مطالب عنوان شده در مورد مهر یا میترا را بخوانید:
مهر یا میترا یكی از بزرگترین خدایان آریایی بوده، اما اشوزرتشت تنها اهورامزدا را خدا خواند. مهر در اوستا میثره و در پارسی باستان میتره و در پهلوی میترا نامیده شده است .
در گاتها فقط یك بار از مهر یاد شده كه به معنای پیمان است .
از مهریشت برمی آید كه مهر نه تنها وظایف بركت بخشی را بر عهده دارد، بلكه ایزدی جنگاور و نیز حامی پیمان ها و داور پس از مرگ است. ضمنا در تفكر ایرانی این عقیده رشد یافت كه ایزد مهر، ایزد رهایی بخشی است كه باز به زمین می آید تا با كشتن مجدد گاو (در آیین مهر) یا با رهبری كردن مردم (در آیین مانوی) نعمت و نجات را ارزانی مردم دارد .
اما بازمانده های آیین مهر در دنیای امروز:
1. در ایران باستان روز شانزدهم ماه مهر،جشنی به نام مهرگان برپا می شد كه هم اكنون نیز میان ایرانیان زرتشتی برگزار می شود .
2. هفتمین ماه سال در تقویم ایرانی به نام ایزد مهر نامگذاری شده است .
3. به استناد از منابع ارمنی و سریانی كه از دوره ساسانی بر جای مانده پارسیان به مهر قسم می خوردند در مناطق كرد نشین ایران گاهی با اشاره به خورشید یا چراغ سوگند یاد می كنند.
4. در گذشته هر روز هفته وقف یكی از ستارگان هفت گانه بود و روز یكشنبه روز مقدس به حساب می آمد (در زبان انگلیسی امروز sun day به معنی روز خورشید است .)
5. به اعتقاد دكتر كزازی زولبیا صورت دیگری از چلیپاست كه به عنوان میزد(خوراك مقدس) به معبد اهدا می شد شاید همین جنبه تقدس آن موجب شده باشد كه هنوز در مواردی این شیرینی مصرف می شود .
آثار مهرپرستی در كردستان
كردستان از دیرباز مهد تمدن بوده است و اولین تمدن قوم آریایی به نام ماد در این قسمت از سرزمین ایران شكل گرفت و هموطنان كرد ما كه بازمانده مادها هستند صاحب این تمدن بزرگ كهن و بسیار درخشان ایران هستند جای شگفتی نیست كه ادعا كنند در ایران مهركده ای وجود داشته، برای اثبات این موضوع می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1. معبد مهر در تخت سلیمان نزدیك تكاب و سقز
2. نقش و نگارهای تاق بستان در كرمانشاه
3. مهركده قیزقایان در دره ی شهر زور كردستان عراق شمال غرب سلیمانیه
4. غار كرفتو ( پرستشگاه خورشید ) در سقز كه احتمال مهر كده بودن آن، وجود دارد.
مهر در اروپا
مهر گرایی كه ریشه ی آن به دوره ی مفرغ و پیدایی دولت شهرها بازمی گردد نه تنها در ایران و هند كه در آسیا و اروپا نیز گسترش بسیار یافته بود. در یكصد سال گذشته مهرابه های بسیاری كشف شده كه آثاری همچون حجاری ها، نقاشی ها و لوازم به جا مانده در آنها به شناخت بیشتر آیین مهر منجر شده است.
اغلب این مهرابه ها در سرزمین های امپراتوری روم می باشد. آثار هنرمندان بیان گر این مطلب است كه آیین مهر (میترائیسم) تأثیر ژرفی بر باور و اعتقادات مردم داشته است.
اوایل قرن نخست میلادی این آیین در ایتالیا نفوذ یافت اما هنگامی كه كنستانتین امپراتور روم دین مسیحیت را پذیرفت، میترائیسم تضعیف شد. تا اینكه نیمه دوم قرن چهارم میلادی، اشراف روم معابد مهر پرستی را احیا كردند و آن را با تصوف و عرفان شرقی آمیختند.
بدین گونه آیین مهر دوباره قدرت گرفت به حدی كه مردم هنگام طلوع خورشید (نماد مهر) در مقابل آن سر فرود می آوردند و خورشید را نیایش می كردند. به جا آوردن آیین مهر با نام عیسویت به جایی رسیده بود كه لئو( leo ) یكم كه از 440 تا 461 میلادی پاپ بود با آیین مهر به مخالفت پرداخت. با وجود این امروزه نیز در كلیساهای كاتولیك بیشتر در هنگام برآمدن و فرورفتن آفتاب به وعظ و سخنرانی و مراسم دینی می پردازند .
در آثار به جا مانده در مهرابه ها هر جا تصویری از مهر (میترا) می بینیم شنلی ارغوانی یا سرخ به تن دارد . در انجیل آمده است كه هنگام به صلیب كشیدن عیسی ناصری ، شنلی ارغوانی به تن داشته در این زمان نیزدر تشریفات بزرگ مانند تاج بخشیدن ، پاپ و همه ی كاردینال ها لباس سرخ می پوشند.
در آیین مهر هفت مرحله ی پیشرفت معنوی وجود داشت كه دومین مرحله آن عروس یا پوشیده نامیده می شد. به گفته ی پژوهشگران در این مرحله مردان مجرد و دختران برای خدمت به مهر در مهرابه ها به سر می بردند، هرگز ازدواج نمی كردند و خود را وقف مهر می نمودند. در كلیساهای امروز نیز راهبه هایی وجود دارند كه خود را وقف حضرت مسیح نموده اند و هرگز ازدواج نمی كنند .
روز بزرگ نیایش برای مسیحیان یكشنبه است (روز خورشید sun day )و در كلیساها شمع روشن می كنند كه از مهر پرستان وام گرفته شده است .
نمونه های زیر نیز نشان از تأثیر میترائیسم بر آیین مسیح است :
1. سرود خواندن و نواختن ناقوس در كلیساها .
2. مراسم ورود به دین و غسل تعمید .
3. مراسم عشای ربانی كه با خوردن نان و شراب ( در آیین مهر شیره ی هوم ) همراه است .
4. رواج نام های میترایی همچون پاپ papa ( پیشوای كاتولیك های جهان )، پدر (عنوانی از كشیشان كاتولیك)، میترا mitra ( نام كلاه بلند كاردینال ها) و از همه مهمتر شب زایش ایزد مهر(شب یلدا) با تولد حضرت مسیح تقریبا یكی است .
عیسویت همچون مهر گرایی به خدای نور و مهر اعتقاد دارد و از بت پرستی دوری می كند و به جهان دیگر و روز رستاخیز ایمان دارد اما در مواردی همچون قربانی كردن، گیسو آرایی و نقش زن با مهرگرایان در تضاد است.
بخش مهر در ایران :
گرد آوری و ارائه : خانم پروین سهرابی نیا
بخش مهر در اروپا :
گرد آوری و ارائه : خانم فرشته فلاحتی