تخت جمشيد در يك نگاه
” تخت‌جمشيد مجموعه بنايي است كه بر صفه سنگي به گستره ١٢٥ هزار متر مربع در دامنه كوه رحمت، در شهر مرودشت و در ٥٥ كيلومتري شمال شرقي شهر شيراز در حدود سال ٥٢٠ پيش از ميلاد توسط داريوش اول بنيان‌گذاري شد. ساخت بناهاي تخت‌جمشيد به وسيله داريوش اول آغاز و توسط شاهان بعدي ادامه يافت. نام اصلي اين محل در كتيبه‌ها، پارسه است. يونانيان به آن پرسه پوليس و بعدها مورخين اسلامي آن را تخت‌جمشيد ناميدند.
1- پلكان ورودي
در قسمت غربي صفه براي دسترسي به بالاي صفه، پلكان دو طرفه بزرگي توسط خشايارشا ساخته شده است كه در هر طرف ١١٠ پله كه ٦٣ پله از سطح دشت به يك پاگرد منتهي و از پاگرد تا روي صفحه ٤٣ پله ساخته شده است. هر پلكان ١٠ سانتي متر ارتفاع، ٣٨ سانتي متر پهنا، و ٦٩٠ سانتي متر طول دارد. در كنار پلكان جان پناه كنگره داري ساخته شده است و هر چند پله از يك قطعه سنگ بزرگ تراشيده شده است.
2- دروازه ملل
پس از بالا رفتن از پلكان، دروازه ملل نخستين بنايي است كه توجه را به خود جلب مي‌كند. اين بنا شامل تالار مربع وسيعي است كه بر چهارستون استوار شده و داراي سه درگاه به طرف غرب، شرق و جنوب است. دو طرف درگاه غربي مزين به نقش دو گاو عظيم‌الجثه و دو طرف درگاه غربي مزين به مجسمه دو گاو بالدار با سر انسان است. بر روي جرزهاي اين دروازه چهار كتيبه سه زبانه توسط خشايارشا نقر شده است كه در آن خشايارشا به نيايش اهورامزدا و شرح اقدامات خود مي‌پردازد.
3- كاخ آپادانا
ساخت آپادانا به فرمان داريوش آغاز و توسط خشايارشا به پايان رسيد. اين كاخ مشتمل بر يك تالار مركزي با ٣٦ ستون و سه ايوان هر كدام با ١٢ ستون در شمال، شرق و غرب و تعدادي اتاق در چهارگوشه و ضلع جنوبي است، ارتفاع ستون‌هاي اين تالار و ايوان‌هاي آن با سر ستون بيش از ١٠ متر است. در جبهه شمالي و شرقي تالار آپادانا دو پلكان ساخته شده كه هر پلكان با چهار رديف پله به ايوان دسترسي پيدا مي‌كند. بدنه اين پلكان‌ها مزين به نقوش بزرگان هخامنشي، سربازان جاويدان و نمايندگان ملل تابع (هديه آوران) است.
4-كاخ سه دروازه (كاخ مركزي يا تالار شورا)
كاخ سه دروازه از نظر موقعيت در مركز كاخ‌هاي تخت‌جمشيد واقع شده است. اين كاخ داراي يك پلكان دوطرفه در جبهه شمالي است كه روي آن نقش بزرگان مادي و هخامنشي به صورت مجزا از هم در حال بالا رفتن از پله‌ها حجاري شده است. اين كاخ داراي دو ايوان با دو ستون و يك تالار با چهار ستون است كه روي درگاه‌هاي آن نقش پادشاه هخامنشي حجاري شده و تعدادي اتاق نيز در طرفين تالار ساخته شده است. سر ستون‌هاي اين تالار تنها سر ستون‌هايي هستند كه به شكل سر انسان حجاري شده‌اند.
5- كاخ صد ستون (تالار تخت)
تالار تخت را مي‌توان دومين بناي با اهميت مجموعه تخت جمشيد بعد از تالار آپادانا دانست كه شامل يك تالار مركزي با ١٠٠ ستون سنگي، يك ايوان ١٦ ستونه، ٤ درگاه اصلي و ٤ درگاه فرعي و دالان‌هاي دراز در سه طرف كاخ است. روي دو طرف درگاه‌هاي شمالي و جنوبي نقش پادشاه نشسته بر تخت بردست نمايندگان ملل تابعه حجاري گشته و روي بدنه درگاه‌هاي شرقي و غربي نقش پادشاه در حال نبرد با حيوانات افسانه‌اي ديده مي‌شود. تالار مركزي اين كاخ گسترده‌ترين تالار تخت‌جمشيد است و از نظر اهميت بعد از تالار آپادانا دومين كاخ مجموعه است. در انتهاي حياط اين كاخ دروازه‌ي ناتمام مشابه دروازه ملل وجود دارد كه وضعيت آن مي‌تواند روند ساخت بناهاي مجموعه را نشان دهد.
6- كاخ تچر (تالار آيينه)
اين كاخ، كاخ اختصاصي داريوش شاه است كه شامل يك تالار مركزي با ١٢ ستون و يك ايوان ٨ ستوني، دو تالار چهارستوني در پشت تالار مركزي و تعدادي اتاق كوچك‌تر در طرفين است. بدنه درگاه‌ها داراي نقوش برجسته با محوريت پادشاه است (دليل نام‌گذاري اين تالار به آيينه، صيقل بودن سنگ‌هاست به گونه‌اي كه تصاوير را منعكس مي كند.
7- كاخ هديش
كاخ هديش كاخ اختصاصي خشايارشا است كه ابعاد آن از كاخ داريوش بزرگ‌تر است. اين كاخ شامل يك تالار مركزي با ٣٦ ستون، يك ايوان ١٢ ستونه دو تالار چهارستوني و تعدادي اتاق در طرفين است. روي درگاه‌هاي اين كاخ نيز نقش پادشاه حجاري شده است. از ويژگي‌هاي اين كاخ وجود نقش برجسته درون طاقچه‌ها است كه با ساير بناها تفاوت دارد.
8- مجموعه حرمسرا
اين مجموعه كه در ارتباط با كاخ هديش بوده توسط خشايارشا ساخته شده و شامل مجموعه اي از اتاق‌ها و تالارها با ابعاد متفاوت است كه به وسيله راهروهايي از هم جدا مي‌شوند. تالار اصلي و بخشي از مجموعه توسط هر تسفلد بازسازي شده و هم‌اكنون بخش اداري و موزه تخت‌جمشيد در آن قرار دارد.
9- خزانه
يكي ديگر از مهم‌ترين بخش‌هاي مجموعه تخت‌جمشيد خزانه است كه ساختاري متفاوت با ساير بناهاي مجموعه دارد. خزانه شامل دو تالار ١٠٠ ستوني، يك تالار ٣٠ ستوني، يك تالار بيست ستوني و تعدادي تالار و اتاق‌هاي كوچك‌تر است كه پيرامون تمام آنها را يك حصار مستحكم در برگرفته؛ تنها يك راه دسترسي براي رسيدن به داخل در حصار ايجاد شده كه اين موضوع نشان‌گر ارزش و ضرورت حفظ اموال داخل تالارها و اتاق‌ها بوده است.
10- آرامگاه‌ها
در دامنه كوه رحمت دو آرامگاه در دل كوه حجاري شده كه نماي آن مشابه هم است و پادشاه را كمان در دست، ايستاده بر سكوي سه پله‌اي نشان مي‌دهد كه در مقابل او آتشدان و قرص خورشيد در حالي كه نقش فروهر در قسمت بالاي تصوير حجاري شده ديده مي‌شود. اين صحنه روي تختي نشان داده شده كه بر دست نمايندگان ملل تابع امپراطوري حمل مي‌شود. پايين اين نقش نماي كاخ‌هاي هخامنشي با ٤ ستون ديده مي‌شود كه در وسط آن درب آرامگاه قرار دارد اين دو آرامگاه منسوب به اردشير دوم و اردشير سوم است. در آرامگاه منسوب به اردشير دوم شش قبر و آرامگاه منسوب به اردشير سوم دو قبر در سنگ حجاري شده در قسمت جنوبي مجموعه تخت‌جمشيد آرامگاه ناتمامي ديده مي‌شود كه به داريوش سوم نسبت داده شده است. از ساير آثار مجموعه تخت‌جمشيد مي‌توان به چاه سنگي، باروي تخت‌جمشيد، محل نگهبانان، خيابان سپاهيان، كاخ G كاخ H و محل كشف لوح‌هاي گلي اسناد تخت‌جمشيد اشاره كرد.”
