به این کشورِ خونیرثِ درخشان، ایزدمهر نگران است
برآنیم تا بند دیگری از کردهء چهارم مهر یشت، یعنی بند پانزدهم را با دیدی دوباره و نگاهی تازه مورد پژوهش قرار دهیم. اما باید اشاره داشته باشیم به گفتمان هفتهء گذشته، چرا که بند پانزدهم در ادامهء مفهومیِ بند چهاردهم است.
«به (کشور) ارَزهی و سَوَهی به فرَدَذَفشو و ویدَذَفشو به واُروبَرِشتی و واُروجَرِشتی به این کشور خونیرَثِ درخشان، آنجایی که ستوران آرام دارند و پناهگاه سالم ستوران است، مهر توانا نگران است.»
در بند سیزدهم مهریشت آمده بود که مهر پس از برون آمدن از پشت کوه هرا، که جایگاه او و خورشید است(در حالی که از نظر زمان برون آمدن، مهر مقدم بر فروزان شدن خورشید در آسمان بامدادی است) و پس از آنکه زینت های فروزان خود را در آسمان می گستراند، از همان جا به منزلگاهان آریایی می نگرد و در بند چهاردهم به توصیف و شناساندن این سرزمین و ویژگی های آن می پردازد، به این صورت که این منزلگاه دارای کوههای بلند با صخره های سخت، از جنس خارا و چراگاههای سرسبز و وسیع برای چهارپایان، دریاهای وسیع و ژرف و رودخانه های خروشان و ژرف که قابل کشتی رانی بوده و امواج خروشانشان به سنگ ها و صخره ها برخورد کرده و از آنجا رو به سوی رودهای سرزمین های مرو، هرات، سغد و خوارزم، شتابان در حرکت بوده اند.
این جغرافیای سرزمین دیرینهء آریایی که به قلم زیبای نویسندگان مهریشت نگاشته شده است، با زیبایی هرچه تمام تر به تجسم خلاق از ویژگی های طبیعی و زیست محیطی در ذهن خوانندگان کمک فراوان نموده و ذوق و قریحهء قوی ایرانیان باستان را به رخ همگان می کشد.
در ادامه در بند پانزدهم، نویسنده در صدد است تا به این نکته اشاره داشته باشد که ایزد مهر نه تنها به منزلگاهان آریایی که به هفت کشور زمین می نگرد و آنها را همواره زیر نظر دارد.
این هفت کشور از دیر زمان در میان ایرانیان شناخته شده و به زبان اوستایی نامگذاری شده است چنانکه در همین بند به نام آنها اشاره شده است:
اَرِزَه – سَوَه – فرَدَدَفش – ویدَدَفش – واُوروبَرِشن – واُوروجَرِشن- خونیرَث.
کشور خونیرَثِ درخشان:
واژهء خونیرث معنای« با گردون های خوب» را دارد. در اوستا از کشور خونیرث بیشتر از شش کشور دیگر نام برده شده است زیرا خونیرث شریف ترین بخش زمین و جایگاه ایرانیان است.
در بندهش آمده که در میان این کشورها، خونیرث از همه بهتر و زیباتر است. اهریمن به ویژه در این کشور آسیب و گزند بسیار پدید می آورد زیرا دیده که در این کشور کیانیان و دلیران پدید آمده اند و دین مزدیسنا از اینجا برخاست و در همهء کشورها گسترش یافت و سوشیانس از اینجا برمی خیزد و اهریمن را ناتوان خواهد ساخت و رستاخیز برخواهد انگیخت و زندگانی مینوی آینده را آغاز خواهد نمود.
این جمله دارای یک آرایهء ادبی به نام استعاره است. چنانکه می توان کشور خونیرث درخشان را استعاره از کشور ایران دانست.
همچنین با توجه به اشاره ای که در بالا به تعریف واژهء خونیرث، از زبان استاد پورداوود و از کتاب یشتهای ایشان داشتیم، می توان این جمله را چنین معنی کرد «به این کشور (که مانند محلی است) با گردون های خوبِ درخشان(xvaniraƟ-bāmīm) …مهر توانا نگران است».
اما اگر برگردان دوم را درنظر بگیریم، آنگاه یک مانندگی(تشبیه)خواهیم داشت:
ماننده(مشبه): کشور(ایران)
مانسته(مشبهٌ به): (محلی) با گردون های خوبِ درخشان
مانروی(وجه شَبَه): برجسته بودن و زیبایی و ارزنده تر بودن.
مانواژ(ادات تشبیه): مانند(yat)
…آنجایی که ستوران آرام دارند و پناهگاه سالم ستوران است …
این عبارت به عنوان جمله ای توصیفی برای کشور هفتم یا کشور خونیرث درخشان آمده است. اینکه چرا صفت کشور خونیرث در اینجا، به صورت درخشان آورده شده است، پرسشی با ارزش است که شاید پاسخ آن به سادگی بدست نیاید و نیاز به پژوهش بیشتر در دیگر نوشته های باستانی ایرانیان داشته باشد اما به عنوان یک فرضیه می توان چنین برداشت کرد که شاید منظور از بکاربردن صفت درخشان، اشاره داشتن به فر و فروغِ دانش و اخلاق وارزش های والای فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی ایران بویژه به عنوان نیک جایگاهِ پرورش و برخاستن ابرمردان عرصهء دین، فرهنگ، اخلاق و عرفان بخصوص پیام آور شایسته و بزرگ پروردگار، اشوزرتشت مهراسپنتمان داشته باشد.
از سوی دیگر با بازخوانی متن می توان برداشت دومی هم داشت که بیشتر جنبهء مادی و زیستی و طبیعی دارد.
بدین صورت که شاید عبارت بعدی که در آن کشور خونیرث درخشان را جایی می داند که در آن ستوران و چهارپایان آرامش داشته و پناهگاهی سالم برای دامهاست، نتیجهء طبیعیِ ذهن نویسنده برای به تصویر کشیدن حال و هوای دوران پس از ناامن شدن منزلگاهان دیرین آریاییان به دنبال سرما و یخبندان شدید آن دوران و کوچ بزرگشان به سرزمین های گرم و درخشان(کشوری مانند خونیرث یا ایران که بهرهء بیشتری از تابش نور خورشید داشته بنابراین روشن تر و گرم تر است)باشد.
بنابراین می توان آن را نوعی صنعتی ادبی به نام تلمیح یا اشاره دانست.تلمیحی از تاریخچهء کوچ آریاییان به سرزمین- های جنوبی (که ایران بخشی از آن است) پس از یخبندان شدید در سرزمین نخستین شان. حال آنکه آریاییان به دلیل پیشهء دامپروری و دامداری ، همواره نگران دامهای خود بوده و در پی بهترین مکان برای ستوران خود بوده اند چرا که زندگی شان به زنده بودن دامهای شان وابسته بود.
…مهر توانا نگران است…
کنایه است از زیر نظر داشتن و مراقبت و نگه داری کردن است. فعل این جمله (ādiδāiti) است به معنی «نگریستن» و استاد پورداوود آن را به صورت اسم مصدر آورده است و آن را«نگران است» ترجمه کرده است .جالب است که بدانیم، عبارت«نگران است» که استاد پورداوود از آن در اینجا بهره برده است و برای ما ایرانی زبانان امروزه ناشناس است، هنوز در زبان و گویش مردمان افغانستان زنده است و به صورت رایج در گفتگوهایشان از آن استفاده می کنند به طوری که نگهبانانی که در افغانستان وظیفهء کنترل بلیط های وسایل نقلیهء عمومی را برعهده دارند به نام «نگران» شناخته می شوند یعنی کسانی که وظیفهء نگریستن و کنترل بلیط ها را برعهده دارند.حتی در سروده های سرایندگان دوره های دیرین ادبیات ایران،همچون حافظ بزرگ هم، اینگونه واژگان اصیل به چشم می خورد، آنجا که می سراید:
ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد
چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد
در هر حال می توان این عبارت را کنایه از مراقبت کردن و پاسبانی و دیده بانی دانست.
در این بند به فراوانی از واژگانی که دارای نوعی هم آوایی پایانی و حروف مشترک پایانی هستند و موجب نوعی وزین شدن و شعرگونه شدن نوشته می گردند(سجع در نثر حکم قافیه در شعر را دارد)استفاده شده است.واژگانی که در این بند دارای صنعت سجع اند عبارتند از:
Fradaδafšu-vidaδafšu فرَدَذَفشو – ویدَذَفشو
Arezahi-sauuahi اَرِزَهی – سَوَهی
Vouru-barešti و vouru-jarešti واُوروبَرِشتی – واِوروجَرِشتی
بشود که همگان با خوانشی دوباره و با نگاهی نو انداختن بر نوشته های دینی- اخلاقی و ادبی گذشتگان خویش، بار دیگر با قلبی سرشار از مهر، دیدگانمان بر داشته هایمان نگران باشد.